کد مطلب:330934 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:399
بخش ششم : احیای مسجد
الف ) ضرورت ها
انقلاب اسلامی ایران از مساجد شروع شد، مردم در مساجد ارزش ها را شناختند و وظایف خود را آموختند و با حكومت طاغوتی با مبارزه برخاستند. امام خمینی رضوان الله تعالی علیه به این پایگاه عظیم اسلامی عنایات خاصی داشت و در مقاطعی ضرورت حفظ و بهره گیری هر جه بیشتر از این ستاد اسلام را یادآور می شد.
مساجد در انقلاب اسلامی ایران ، مركز انقلاب و مركز آشنایی مردم با اسلام و وظایف شرعی آنان در جهت پاسداری از ارزش های والای اسلام بوده است . (458)
همان گونه كه مسجد مركز شروع انقلاب و هدایت آن بوده است ، امروز برای حفظ و تداوم انقلاب ما نیاز به حفظ و تداوم انقلاب ما نیاز به حفظ مساجد داریم ، هر چند از نظر امام خمینی قدس سره انقلاب و پیروزی ما برای اداره مسجد است .
مسجد محلی است كه از مسجد باید امور اداره شود. این مساجد بود كه این پیروزی را برای ما درست كرد. این مراكز حساسی است كه ملت باید به آن توجه داشته باشد. این طور نباشد كه خیال كنند حالا كه دیگر ما پیروز شدیم ، دیگر مسجد می خواهیم چه كار؟ پیروزی ما برای اداره مسجد است . (459)
اگر این مساجد ما قوی و جنبه های تبلیغی و تعلیمی در آن پر رونق و این پایگاه معنویت و اخلاق و انقلاب جاذبه داشته باشد، هیچ نیروئی نمی تواند به ملت مسلمان ضربه بزند و چراغ حیات امت را خاموش كند.
اگر این مساجد و مركز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتوم ها نداشته باشید. ترس از آمریكا و شوروی و این ها نداشته باشید. آن روز باید ترس داشته باشید كه شما پشت كنید به اسلام ، پشت كنید به مساجد. (460)
مساجد همان گونه كه در شكل گیری انقلاب اسلامی اولین نقش را داشته ، در حفظ و حراست از دستاوردهای انقلاب اسلامی نیز نقش مهمی بر عهده دارد.
مقام معظم رهبری انقلاب با توجه به این مطلب است كه می فرمایند:
مساجد از جمله عواملی است كه در پیروزی انقلاب و تداوم آن نقش تعیین كننده داشته است . (461)
همچنین می فرمایند:
این جانب همه مردم ، بخصوص جوانان را، به پر كردن مساجد و حضور در نمازهای جمعه و جماعات توصیه می كنم . (462)
بنابراین نظام اسلامی و مردم مسلمان باید اهتمام خاصی به مساجد، كه مركز آزادگی از قیود و بردگی غیر از خداست ، داشته باشند.
1 - مدیریت
با نگرشی اجمالی به تاریخ سر گذشت مساجد در می یابیم كه مساجد تنها برای ادای فرایض دینی نبوده بلكه علاوه بر پایگاه تجمع طبقات گوناگون اجتماع برای ادای وظایف شرعی و دینی ، همواره مهم ترین پایگاهی به شمار می رفته كه مردم و بخصوص جوانان و افرادی ذی نفوذ، از این مكان مقدس استفاده می كرده در آنجا جمع می شده اند تا درباره مسائلی سیاسی ، اقتصادی ، خدماتی و غیره به بحث و مذاكره بپردازند؛ از این رو پیوسته از این مكان مقدس به صورتی مردمی به منظور سیاست گذاری های محلی استفاده می شده است . از جمله در طول تاریخ ، مساجد محل تصمیم گیری و شروع حركت های اسلامی و نهضت ها بوده و بر عكس روزی كه ارتباط با دین و مساجد ضعیف و یا قطع شده ، ضعف و ناتوانی و شكست و ناكامی نتیجه حركت و قیامی بوده است . برای نمونه می توان از انقلاب شكوهمند اسلامی یاد كرد كه چگونه مساجد نقش سازنده و مؤ ثر خود را در تقویت ایمان به هدف و همچنین گردآوری طبقات گوناگون مردم ، بخصوص جوانان هر دیار ایفا كردند؛ از طرفی نقش بسیار مؤ ثر و كارساز مساجد در دفاع مقدس ، مهم ترین پایگاه های مردمی و ارتباط با مسئولان جنگ و دفاع مقدس ، انكارناپذیر است .
بر كسی پوشیده نیست كه مساجد مراكزی مهم برای تعلیم و تربیت و روشن گریی افكار و اذهان عمومی مردم ، تبیین مسائل سیاسی روز و دادن آگاهی به هنگام حضور در این مكان ، ضمن حفظ وحدت و انسجام آحاد مردم ، به شمار می روند، لذا از آخرین اخبار خاص عام مطلع می شوند و نهایتا مردم همیشه با شناخت از مسائل در صحنه های گوناگون حضور پیدا می كنند و نتیجه این می شود كه امروز مساجد بعد از اتكا به قدرت لایزال الهی ، حمایت های مردمی ، از جمله تكیه گاه های اصلی نظام مقدس جمهوری اسلامی و محل تمركز قدرت مردمی به شمار می روند. در جمعبندی این مقدمه باید گفت كه مسجد، هم مدرسه است ، هم دانشگاه ، هم مركز تفكر و تدبر و هم مركز تصفیه روح ، هم مركز خلوص و مركز اتصال بنده با خداست ، جایی است كه انسان خود را به منبع لایزال فیض و قدرت وصل می كند.
و اما شك نیست كه مساجد باید دارای مدیریتی قوی و توانمند باشند، یعنی ائمه جماعات باید خود اولین برنامه ریز باشند تا بتوانند مساجد را هم به منظور تقویت بنیه دینی و مذهبی و هم به منظور بهره برداری مسائل سیاسی ، اجتماعی و ارتقای میزان آگاهی آحاد مردم مهیا سازند، بنا به تعریف علمی مدیریت : مدیریت ، علم و هنر هماهنگی ، برنامه ریزی سازماندهی ، كنترل و نظارت ، ابزار، افراد و منابع ، به منظور نیل به هدف است .
لذا به منظور رسیدن به اهداف مذكور نیاز به پیش بینی ، برنامه ریزی سازماندهی امكانات و نیروها و نهایتا، كنترل و نظارت بر اجرای برنامه ریزی هاست . قدر مسلم همه این ها اداره كننده ای می طلبد كه با در نظر گرفتن شرایط مكانی و زمانی مساجد، اعمال مدیریت اصولی و اساسی كند، یعنی امكانات موجود مسجد را به خوبی و به دقت شناسایی و موقع مكانی مسجد را كاملا تجزیه و تحلیل نماید و با در نظر گرفتن ابعاد گوناگون آن ، شناخت دقیقی از آن داشته باشد و گروه های سنی متفاوت را كه با مسجد سر و كار دارند، شناسایی كند، گرایش جوانان و میان سالانی كه با مسجد سر و كار دارند شناخته شوند، آنگاه با مد نظر قرار دادن كلیه مواردی كه اشاره شد، برنامه های فرهنگی ، تبلیغی ، علمی ، هنری و غیره خویش را پی ریزی و در حین اجرا، نقاط ضعف و قوت را بررسی كند، لكن برای فراهم كردن چنین زمینه ای توجه به مسائل دیگری به شرح زیر ضروری است :
الف : مدیر و عوامل مؤ ثر در جاذبه مدیریتی
1 - موضوعات عام
متاءسفانه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی شكوهمند اسلامی با اشاعه فرهنگ های بیگانه و كم توجهی به تفكرات سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی دین مقدس اسلام و مشغول كردن جوانان به برنامه های گوناگون تفریحی و اشباع بازار و محله ها حتی كوچه ها از وسایل و مراكز سرگرم كننده (كه بسیاری از آنان هم با شئون و شعایر مذهبی و اسلامی ، سنخیتی نداشت )، مساجد رفته رفته به صورت مركزی كه صرفا به منظور برپایی نماز و مراسم ختم و خواندن روضه های سنتی ، كارآیی پیدا كرده و اگر در گوشه و كنار، فراتر از این موارد استفاده می شد، عوامل رژیم ، حركت و برنامه پیش بینی شده را در نطفه خفه می كردند، ولی به فضل و عنایت خداوند منان و رهبری پیامبر گونه امام راحل قدس سره و شروع انقلاب اسلامی به یك باره در همان روزهای اولیه شروع نهضت ، جرقه روشنی بخش در اذهان عمومی پیدا شد و توجهات به سوی مساجد جلب شد و قدرت جذابیت و ربایش ایمان و اعتقاد، آحاد گوناگون مردم را به سوی مساجد كشاند و خود به خود، مسجد به پایگاه هایی تبدیل شدند كه محل تجمع وحدت و تصمیم گیری بودند و دوباره حال و هوای زمان نبی اكرم اسلام صلی الله علیه و آله و زمان حكومت حضرت علی علیه السلام را كه مساجد محل تصمیم گیری جمع مسلمانان بود، به خود گرفت به طوری كه به لطف و عنایت پروردگار امروز جمعیت مراجعه كننده به مساجد، با جمعیت هایی كه در گذشته مراجعه می كردند، هم از نظر كیفی و هم از نظر كمی شایان قیاس نیست و این موضوع امروزه به شایستگی مورد عنایت و توجه مسئولان مربوط قرار گرفته است و همگی متف القولند كه باید به این فعالیت هایی كه در مسجد صورت می گیرد جهت داد و مسجد را فعال تر كرد.
بنابراین در فعالیت های عمومی ، مسجد، بیان نقش مسجد در ترویج معارف اصیل اسلامی ، از عوامل مؤ ثر است و تبیین این مسئله كه مسجد چگونه مكانی است ؟ قداست و عظمت این مكان چقدر و تا كجاست ؟ اقوال پیامبران و ائمه اطهار علیهم السلام در خصوص مسجد تا چه حد است ؟ مسجد چگونه می تواند انسان را به سیر الی سوق دهد، چگونه می تواند انسان را از پلیدی ها و نامردمی ها و جهالت نجات بخشد و سرانجام فضای معنوی و ملكوتی مسجد چگونه می تواند روح انسان را صیقل دهد و زنگار هر آنچه در شاءن مخلوق شایسته خدا نیست ، بزداید، امروزه مطرح است .
از عوامل مؤ ثر دخیل در فعالیتهای عمومی ، بیان نقش مسجد در تبیین موضوعات اجتماعی و فرهنگی است ، امروزه اگر چه به ظاهر جبهه ای نظامی در سرحدات كشور اسلامی ما به چشم نمی خورد تا نیاز به حضور نظامی داشته باشد، لكن دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامی كه از وجود تفكر سیاسی اجتماعی و معنوی انقلاب اسلامی بسیار وحشت دارند ناكام از توطئه نظامی ، جبهه دیگری را بر ضد نظام و انقلاب اسلامی گشوده اند، كه آن جبهه ، فرهنگی است . آنان می خواهند با فراهم آوردن وسایل لهو لعب و سرگرمی های آنچنانی ، لباس های نامناسب و غیره ، جوانان ، را از راه اصلی و از مسیری كه در پیش گرفته اند، منحرف سازند و با سست كردن ایمان و اعتقاد آنان ، بین ایشان و انقلابی جدایی بیندازند و فاصله ایجاد كنند كه مؤ ثرترین و كارسازترین راه مقابله با این توطئه ، مسلح كردن جوانان ما به مسائل اعتقادی و آگاه كردن به مسائل سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی است و از طرفی بین جوانان و نوجوانان و طبقات گوناگون مردم رغبت بیشتری برای حضور در مساجد كه فكر می كنند، مركز اطلاعات گیری است ، پیدا می شود و لذا حضوری افراد بیشتر می شود.
عوامل دیگری در فعالیت های عمومی كه مدیر مسجد می تواند به آن جذابیت ببخشد، بیان ، تفسیر، و تجزیه و تحلیل مسائل اقتصادی ، بهداشتی و كلا مسائل روز است ، هر شخصی در هر گروه سنی ، لحظه ای كه به مسجد قدم می گذارد، در می یابد كه در مسجد بعد از ادای فریضه دینی و راز و نیاز و درد دل با خالق كه سر لوحه امور است ، به منظور بالا بردن و ارتقای سطح طبقات گوناگون مردم مسائل روز، اعم از اقتصادی ، بهداشتی ، اجتماعی و فرهنگی ، مردم از اوضاع و احوال كلی كشور، منطقه و حتی مسائل بین المللی آگاهی پیدا می كنند، جایگاه خود و كشور خود را بیشتر می شناسند، در جریان فعالیت های كارگزاران نظام و خدمت گزاران به مردم قرار می گیرند، در هر مقطعی به وظیفه خود در قبال مسائل انقلاب و نظام بیشتر آشنا می شوند، روح تعاون و همكاری و از همه مهم تر وحدت و انسجام در همه امور بیشتر می شود، كه هر یك در جذابیت اداره مسجد مؤ ثر است و بیشتر شور و شوق و هیجان را در بین جوانان و نوجوانان بر می انگیزد.
نكته مهم در فعالیت های عمومی اینكه ، اجرای برنامه هایی كه ذكر شد به گونه ای پیش بینی و طراحی می شوند كه مخل آسایش و آرامش و اوقات فراغت همسایگان مسجد نشوند، زیرا متاءسفانه در بسیار موارد، مشاهده شده كه بی توجهی به این مسائل ، به همان میزان كه در خدمت كردن افراد نقش دارند، در دفع افراد نیز مؤ ثرند و دست كم اینكه اگر زمینه رغبت و شوقی در وجود بعضی ها هست بی توجهی به این مهم مانع از شكوفایی این شور و شوق می شود، اهمیت و برد این مساءله تا آنجاست كه متاءسفانه در بسیاری از شهرها منازل و یا اماكنی كه نزدیك مسجد، یا در جوار مسجد قرار گرفته اند، در مقایسه با اماكن مشابهی كه مسجد در كنار آنها نیست ، ارزش ریالی پایین تر و مشتری كمتری دارند، در صورتی كه با توجه به فضای ملكوتی و قداست و عظمت مسجد، قضیه دقیقا باید بر عكس باشد، یعنی همجواری با مسجد باید به صورت افتخاری عظیم در بین مردم محسوب شود و اماكن مسكونی و تجاری هر چه به مسجد نزدیك تر باشد؛ ارزش مادی آن افزون تر باشد. بدیهی است اشاعه این حركت كاری فرهنگی حساب شده و تواءم با عمل ، لازم دارد كه اگر نگوییم در سطح همه عوامل مؤ ثر در بالا بردن جذابیت برنامه های مدیر مسجد است ، تاءثیر آن كمتر از سایر مسائل هم نیست .
2 - موضوعات خاص
در خصوص فعالیت عمومی مدیر مسجد كه همان امام جماعت است ، مختصرا توضیحاتی داده شد، لكن در تبیین این فعالیت ، موضوعات خاص دیگری هستند كه اداره مسجد را به وسیله امام جماعت آسان تر و موفق تر می كند كه در زیر به پاره ای از این موضوعات اشاره می شود:
احترام به شخصیت جوانان در جذب جمعیت جوان و نوجوان به مسجد، بسیار مؤ ثر است ، وقتی جوان و نوجوانان احساس كند كه حضورش در مسجد موجب ارتقای شخصیتی وی است و توسط امام جماعت و اهل مسجد مورد احترام واقع می شود، خود به خود حضور در مسجد و روی آوردن به مسجد و مراكز دینی و تبلیغی را ارزش می داند و سعی می داند و سعی می كند روز به روز بر این حضور و فعالیت بیفزاید و بیشتر با روحانی و مؤ منان ماءنوس شود، كه در نهایت از میزان آسیب پذیری این جوان و تبلیغات سوء فرهنگی دشمنان انقلاب ، كاسته خواهد شد.
تشویق جوانان و نوجوانان به شركت در نمازهای جمعه و جماعت از عواملی است كه در كامیابی برنامه های مدیریتی مسجد مؤ ثر است ، بعد از اینكه به جوان و نوجوانانی كه در روزها و ساعات اولیه ورود به مسجد احترام و اكرام قایل شدیم و جوان احساس كرد كه در پرتو حضور در مسجد و فضای ملكوتی آن شخصیتش از گذشته شكوفا تر و بیش از گذشته مورد احترام واقع می شود، نهایتا با مسجد انس می گیرد و ارتباط برقرار می سازد، آنگاه می توان با بر شمردن مزیت های نمازهای جماعات و ارتقای روحیات معنوی ناشی از آن ، جوان و نوجوان را به شركت در نمازهای جمعه و جماعات توصیه كرد. مسلما در چنین اوضاعی یقینا این جوان با شناختی كه در خود احساس می كند، با شور و شوق و رغبت درونی در صف نمازهای جماعات جای می گیرد.
همچنین در طول سال شمار زیادی از جوانان و نوجوانان در مراكز آموزشی ، هنری ، فرهنگی ، ورزشی و غیره شركت داده شوند و در مسابقات گوناگون حضور یابند و در هر محله به افراد ممتاز جوایزی اهدا شود. چنانچه مدیریت مسجد هر منطقه با مجتمع های آموزشی ، فرهنگی ، ورزشی و غیره در محله خود، یا آموزش و پرورش منطقه از قبل هماهنگ كند، در پایان هر مسابقه فرهنگی ، علمی ، آموزشی و غیره جایزه فرد برتر و ممتاز ضمن مراسمی در مسجد محله به او اهدا شود، پر واضح است كه در طول سال عده زیادی از این طریق به مسجد مراجعه می كنند و چه بسا جوان و نوجوانی در همان لحظه ورود به مسجد، دلش بیشتر متوجه خدا شود و با مسجد ماءنوس تر گردد و اگر تا قبل از آن لغزشی داشته ، یا كمتر به امور دینی پرداخته است ، با ورود به مسجد و تاءثیر پذیری از فضای معنوی آن ، منقلب شود و به اصلاح رفتاری خود بپردازد. حتی اهدای پایان نامه های تحصیلی و یا دوره های فنی و آموزشی و اهدای درجات می تواند از طریق مسجد محل صورت گیرد، با اجرای این برنامه ، ضمن اینكه جوان و نوجوان و نیروی میانسال جامعه ما بیشتر با مسجد ارتباط برقرار می كنند و این حركت نقطه عطف ارتباطی می شود، از طرفی به دلیل ابهت ، عظمت و قداست مسجد، چنین حركاتی بیشتر برای افراد جلوه پیدا می كند و از سویی ارزش آن هدیه و پایان نامه و یا گواهی آموزشی كه به جوان و یا نوجوان اهدا می شود، نزد گیرنده افزون خواهد شد.
اجرای خطبه عقد در مسجد نیز موردی است كه می تواند در جذابیت بیشتر مؤ ثر باشد، مدیریت مسجد با اهل محل از قبل ارتباطهایی داشته باشد تا مراسم عقد، بخصوص خطبه عقد، در مسجد محله خوانده شود.
با توجه به اعتقاد و تدین طبقات گوناگون مردم ، اجرای این امور به خوبی امكانپذیر است زیرا مردم قرائت خطبه عقد در مسجد برای شروع زندگی جدید را تبرك می دانند و یقینا استقبال می كنند، همچنین با این كار ضمن ارج نهادن به مسجد و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله موضوع و مكان در قالب خاطره ای خوش و فراموش نشدنی همیشه در ذهن زوجین باقی خواهد ماند و هر لحظه كه خاطرات عقد و عروسی و ازدواج در اذهان تداعی كند، فضای مسجد، معنویت و عظمت مسجد نیز بلافاصله در ذهن خطور خواهد كرد و در تربیت نسل جوان بسیار ثمر بخش خواهد بود.
در مساجد، مراسم جشن ها و اعیاد برگزار شود همچنانی كه در اعیاد و جشنها بین خانواده ها رفت و آمد و دید و بازدید صورت می گیرد، امام جماعت مسجد در قالب مدیر و اداره كننده مسجد، قبلا در این زمینه با افراد مورد نظر هماهنگ و با كار فرهنگی و تبلیغی مسجد را برای دید و بازدید مؤ منان با یكدیگر، اعم از زن و مرد مهیا سازد و در آنجا ساعاتی را مسلمانان در كنار هم بگذرانند و جشن ها و اعیاد را به یكدیگر تبریك بگویند كه در سایه این برنامه ، وحدت ، یكپارچگی و اخوت بین طبقات گوناگون مردم ، به وجود می آید، از كینه ها، كدورت ها، نفاق و غیره كه باعث جدایی و ایجاد فاصله بین مسلمان می شود، جلوگیری به عمل می آید و اگر خلائی هست با این كار پر می شود.
از موارد دیگری كه بسیار می تواند در جذب افراد به مسجد و كامیابی برنامه های مدیر مسجد، مؤ ثر باشد، ارتباط منظم و مستمر با نمازگزاران و سركشی به منازل نمازگزاران است ، در واقع همان برخوردی كه در صدر اسلام از طرف رسول گرامی صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام صورت می گرفت كه وقتی احدی از نمازگزاران یك یا دو جلسه نماز غیبت داشت ، بلافاصله آن بزرگواران احوال او را جویا می شدند و اگر مطلع می شدند كه شخص مورد نظر گرفتاری دارد یا در بستر بیماری افتاده است ، بلافاصله به عیادت وی می رفتند و در صورتی كه دچار گرفتاری بود، سعی می كردند با مشاركت سایر مؤ منان ، به رفع گرفتاری او اقدام كنند، یا اگر بیمار بود، دعا می فرمودند كه خداوند شفا عنایت كند، در هر حال پر واضح است كه چنین برخوردی از نظر روانی روحیه مخاطب را قوت می بخشد، نمازگزار احساس می كند كه ماءنوس شدن با مسجد و ارتباط با مسجد علاوه بر اجر معنوی و برقراری ارتباط با خالق ، نزد مخلوق و بندگان خدا هم عزت دارد، احساس می كند كه عزتش در پرتو بركت ارتباط با مسجد است و پیوند او با مسجد محكمتر می شود و از طرفی خود این فرد هم مبلغی خواهد شد و دیگران هم با دیدن چنین برخوردهایی ، یقینا شیفته مسجد و ارتباط با روحانی و مؤ منان و مخصوصا ارتباط با پروردگار عالم می شوند. ضمنا شركت در مراسم شادی و عزای نمازگزاران نیز تاءثیر مشابه دارد و بر جذابیت بیشتر مسجد می افزاید.
ب : برنامه های مدیر
1 - مراعات اوقات نمازگزاران : سعی شود برنامه های اضافی ، مثل سخنرانی ها یا دعاهای طولانی بعد از اتمام نماز باشد، تا اگر كسی فرصت مناسبی به منظور بهره مندی از برنامه ها نداشت ، بتواند نمازها را به جماعت بجا بیاورد و به برنامه های خود برسد، زیرا بی توجهی به مسائل گاهی باعث كم شدن جمعیت نمازگزاران می شود و از كیفیت سایر برنامه های مسجد نیز می كاهد و دقیقا عكس موضوع نیز صادق است ، به هر حال ، توجه به این مسائل اجرای برنامه های مسجد با حساب و كتاب و بر اساس سیستم منظم باشد، به طوری كه وقت نمازگزاران گرفته نشود و نمازهای جماعات در اول وقت شرعی بدون فوت وقت ، ادا گردد، یقینا این امر به جذابیت برنامه مسجد می افزاید و نمازگزاران بیشتر به حضور در مسجد رغبت می كنند و نگرانی این را ندارند كه شركت در نماز جماعت آن مسجد است وقت آنان را بگیرد و مانع رسیدگی به كارهای روزمره شود.
2 - از انجام دادن و اجرای برنامه های اضافی در مسجد خودداری شود: یعنی علاوه بر برپایی نماز جماعت ، اجرای برنامه هایی مثل سخنرانی و یا قرائت دعاهای طولانی كه از قبل اعلام و برنامه ریزی شده است ، از برنامه های اضافی دیگر كه گاهی بدون پیش بینی در بعضی مساجد اجرا می شود، خودداری شود تا نمازگزاران بتوانند در برنامه های اعلام شده و فرصتهای زمانی پیش بینی شده از برنامه های مسجد بهره بگیرند، چه بسا در بسیاری موارد، مساجد برنامه های ویژه ای اعلام می كنند و جمعیت زیادی هم به منظور بهره برداری از برنامه اعلام شده در مسجد حضور پیدا می كنند، لكن پس از شروع برنامه طرح مسائل حاشیه ای و جانبی باعث می شود كه پس از گذشت یك ساعت از شروع مجلس ، خستگی بر اهل مجلس چیره می شود و شركت كنندگان یكی پس از دیگری سعی در خروج از مسجد دارند؛ در صورتی كه برنامه های اصلی مسجد شروع نشده است ، از طرفی در چنین وضعی حالت بی نظمی بر مسجد و مجلس مربوطه حاكم می شود كه از كیفیت برنامه ها می كاهد و نهایتا اهدافی كه برگزاری مراسم در پی آن بود، حاصل نمی شود.
- اقامه نماز جماعت در سه وقت اول وقت شرعی در مسجد برگزار شود: گاهی در بعضی مسجدها كه نماز جماعت ندارند، یا نماز جماعت آنان مرتب ، منظم و مستمر نیست ، در فكر نمازگزارانی كه یك یا دو بار به مسجد مراجعه می كنند و با این وضع روبرو می شوند، این طور تداعی می شود كه نماز جماعت در مسجد برگزار نمی شود، و لذا سعی می كنند به مسجد دیگری مراجعه كنند كه این موضوع موجب كم جمعیت بودن نمازها در مسجد می شود و آن نشاط و پویایی كه باید در مساجد باشد، كمرنگ می شود، در بعضی مساجد، بخصوص صبح ها نه تنها نماز جماعت برگزار نمی شود، بلكه در مسجد هم به روی نمازگزاران بسته است كه این وضع آثار منفی زیادی در بر دارد و باعث می شود كه مسجد رونقی نداشته باشد.
4 - پذیرایی مناسب در مسجد: پذیرایی در تثبیت جمعیت شركت كننده و رفع خستگی بسیار مؤ ثر است ، متاءسفانه این مورد جز در بعضی مواقع استثنایی ، در برنامه های مسجد مورد توجه نیست و در بسیاری موارد به مناسبت های گوناگون ، جلسات سخنرانی و یا دعاهای طولانی بدون تنوعی از 2 الی 3 ساعت به طول می انجامد، یا بعضا چند استكان چای ، آنهم با كیفیت های آن چنانی بسنده می كنند، لكن ضرورت دارد مدیر مسجد با هماهنگی با هیاءت امنا، در هر مراسمی متناسب با موضوع مجلس در فرصت مناسبی ، از شركت كنندگان پذیرایی شود. در این صورت جمعیت احساس خستگی نمی كند و مجلس هم متنوع می شود و شركت كننده ، حوصله بیشتری به منظور استفاده برنامه های پیش بینی شده پیدا می كند.
5 - به منظور جذابیت بیشتر برنامه های مسجد: بویژه مراسمی كه سخنرانی جزو برنامه اصلی مسجد است ، ضروری به نظر می رسد كه مدیر مسجد ترتیبی اتخاذ كند تا در مورد موضوعات خاص از افراد با صلاحیت نامی و متخصص در قالب سخنران دعوت شود كه جلسه بهره بیشتری داشته باشد و مستمعین این باور را داشته باشند كه مراسم منعقد شده صرفا برای رفع تكلیف نیست ، بلكه مراسمی هدف دارد و عمده آن ارتقای سطح عمده ، فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی و غیره شركت كنندگان است و لذا در صورت ادامه این برنامه ها و استفاده از وجود چنین اشخاصی یقینا در هر مراسم در مقایسه با مراسم قبل ، نه تنها جمعیت افت نمی كند، بلكه در هر مرحله جمعیت بیشتر در مراسم حضور می یابند و از طرفی بهره دهی مجلس هم بالا می رود.
6 - بیان و طرح خاطرات خوب علمی ، هنری و غیره : كه توفیق و ناكامی را در بر دارد و در قالب برنامه های پیش بینی شده مسجد به وسیله جوانان و نوجوانان بر جذابیت و بالا بردن كیفیت برنامه های مسجد می افزاید، ضمن اینكه دادن فرصت بحث و طرح مسائل به جوانان و نوجوانان تاءثیری مثبت در خود مجری جوان دارد، دیگران نیز سعی می كنند با كار و تلاش بیشتر در مجالس مسجد حضور فعال تری داشته باشند و بهتر خود را معرفی كنند و به دیگران بشناساند، از طرفی با این برنامه ها، استعدادها سنجیده می شود و روحیات و برخورد افراد تا حدودی مشخص می گردد و در مواقع لزوم ، بخصوص در هنگام گزینش ها درباره افراد، قضاوت ساده تر و راحت تر صورت می گیرد.
ج : ضرورت شورای سیاستگذاری
با توجه به اوصافی كه از شیوه برگزاری و اجرای برنامه های مساجد به میان آمد و با عنایت به اینكه امام جماعت هر مسجد در قالب شخص روحانی جایگاه ویژه ای دارد و مردم نیز برای این عزیزان احترام ویژه ای قایلند، بخصوص در وضع كنونی كه هر فردی از جامعه اسلامی درباره مسائل سیای ، اجتماعی ، اقتصادی ، و غیره كشور و منطقه تفكراتی دارد كه ناشی از رشد آگاهی و بینش افراد در پرتو بركت انقلاب اسلامی است ، به منظور ایجاد وحدت ، انسجام و پرهیز از هر گونه تنش و جدایی و ایجاد فاصله بین افراد و تعارض آرا و موضع گیری ها و سوق جامعه اسلامی در جهت اهداف برنامه ها و سیاست گذاری های نظام مقدس جمهوری اسلامی و توصیه های مقام ولایت لازم است در هر شهرستانی شورای سیاست گذاری ائمه جماعات مساجد تشكیل شود و مسائل گوناگون منطقه را تجزیه و تحلیل كند و در خصوص مسائل متفاوت ، تصمیم واحدی اتخاذ كند.
در برابر موضوعات خاص و عام همگن و هماهنگ عمل نمایند.
از طرفی وجود شورای سیاست گذاری ائمه جماعات می تواند بعد نظارتی بر عملكرد ائمه محترم جماعات داشته باشد و در صورتی كه در پاره ای از مسائل در برخوردها و موضع گیریها یا اداره مساجد، نقاط ضعفی مطرح بود، شورا بتواند تا قبل از تبدیل نقطه ضعف به مشكلات حادتر، جلوی آن را بگیرد و نواقص و نارسائی ها را اصلاح كند.
د: ضرورت تاءمین آگاهی های سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ائمه محترم جماعات
با عنایت به تحولی كه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در مساجد پیدا شده و انتظاری كه مردم از امام جماعت هر مسجد دارند، توقعی كه از برنامه های مسجد در اذهان عموم مردم موجود است ، لازم است به منظور بر پا كردن برنامه های مسجد و پویایی آن اقدام كرد.
ابتدا و قبل از هر چیز امام جماعت مسجد، مجهز به اطلاعات عمومی ، حداقل در حد مراجعه نمازگزاران باشد و از سیاست های دولت ، موضع گیری های نظام ، دیدگاه های مقام معظم رهبری و شخصیت های برجسته روحانی كشور و منطقه ، برنامه ریزی های اقتصادی و غیره اطلاعات اجمالی داشته باشد تا بتواند هم در تحلیلها مورد استفاده قرار دهد و هم در موضع گیری های و اظهار نظرها صائب باشد. این كار با تهیه بولتن های سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی و غیره امكان پذیر است و می توان از این طریق از ائمه محترم جماعت یك مسجد اطلاعات بیشتری و به مسائل روز آگاهی بیشتری داشته باشد، از طرفی اظهار نظر و موضع گیری وی در بین طبقات گوناگون اجتماع خریدار بیشتری دارد.
مردم احساس می كنند كه گفته و توصیه و حركت و مواضع او با بینش و آگاهی است و لذا جماعت ، تاءثیرپذیری بیشتری از وی دارند.
ه - ضرورت ارزشیابی
ارزشیابی در كار و عملكرد مساجد كار بس دشوار و سنگینی است و اجر و پاداش فعالیتهای انجام شده را تنها خداوند قادر می تواند عنایت كند، لكن به لحاظ اینكه نظارتی بر كار ائمه محترم جماعات باشد و مدیران مساجد هم احساس كنند علاوه بر اینكه شرعا باید متعهد و احساس مسئولیت نمایند، عملكردشان مورد ارزیابی است ، و لذا سعی می كنند به منظور تحقق امور گوناگون ، چارچوب داشته باشند، در این وضع ، حالتی رقابتی بین مسجد پیش می آید و هر مسجد سعی می كند بهترین و با محتواترین برنامه ها را داشته باشد، پس از جمع بندی عملكرد مساجد می توان به نقاط ضعف و قوت مساجد پی برد و همچنین هر مسجدی می تواند از تجربه مدیریت مسجد دیگر بهره بگیرد، خلاصه اینكه ارزشیابی عملكرد مساجد عامل مهمی در بالا بردن كیفیت برنامه های مسجد، شتاب بخشیدن به فعالیت ها و غیره به شمار می رود، از مواردی كه می تواند ارزیابی شود این است كه در هر مسجد اعضای مسجد با بازار محدود، مسجد به گونه ای از قبل هماهنگ كرده باشند كه بلافاصله پس از بلند شدن صدای ملكوتی اذان ، تمام فعالیت بازار تعطیل و افراد نیز به منظور اقامه نماز به مسجد مراجعه كنند. یعنی محدوده محله ای مسجد به گونه ای باشد كه به هنگام وقت شرعی نمازها یكپارچه تعطیل و از تجربیات امام و ماءمومان مسجد موفق برای سایر مساجد استفاده شود.
و: توسعه شهرها و نقشه جامع آنها با محوری بودن مسجد للّه
با توجه به فرازهای یاد شده كه به بیان شمه ای از نقش مساجد و محوریت آن در مسائل سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی و بخصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شد و با عنایت به نقش مساجد در پیشبرد اهداف مورد نظر می طلبد كه در بحث توسعه شهرها، از جمله امكانات كافی برای احداث هر منطقه مسكونی یا شركت های كوچك و بزرگ در حاشیه شهرها به تناسب جمعیت و استعداد توسعه آن منطقه یا شهرك ، مسجد وجود داشته باشد تا جماعت ساكن بتوانند علاوه بر ادای فرایض دینی سایر فعالیت های گروهی و جمعی خود را انجام دهند؛ عملی شدن این برنامه توجه به مواردی را می طلبد كه ذیلا اشاره می شود:
1 - لازم است به كلیه دستگاه های اجرایی اعم از دولتی یا بخش خصوصی كه در خصوص شهرك سازی یا ساخت اماكن مسكونی به صورت انبوه فعالند موكدا تاءكید شود كه محل مناسبی با توجه به ابعاد توسعه محل ، مورد نظر قرار گیرد تا در آن مسجد بنا شود و با مشاركت های مردمی همگام با ساخت سایر كاربری ها و همزمان با شروع استفاده از واحدهای مسكونی و اماكن از مسجد استفاده شود.
2 - در ساخت مساجد سعی شود به منظور بالا بردن جذابیت و زیبایی فضای مسجد ضمن مراعات سبكهای معماری سنتی كه مورد استفاده اماكن مذهبی است ، فضای سبز مناسب و مكان های مورد نیاز به تناسب فعالیت های مسجد مثل حسینیه ، خانه خادم ، خانه عالم ، اتاق صوتی ، پایگاه مقاومت ، نمای زیبا و مناسب و غیره مد نظر قرار گیرد، به طور خلاصه شیوه ساخت مساجد طوری باشد كه در بین هر منطقه جلوه خاص و زیبای خود را نمایان سازد و سنبل زیبایی هر منطقه باشد.
3 - در خصوص وضع فعلی مساجد موجود كه بسیاری از آنان قدیمی است ، لازم است مدیریت هر مسجد با پیگیری و جذب مشاركت های مردمی ، در باز سازی ، ترمیم و توسعه مسجد، به تناسب منطقه اقدام شود، زیرا متاءسفانه در بسیاری موارد در گوشه و كنار شهرها مشاهده می شود كه ساخت اماكن مسكونی به طور متراكم جلو می رود و نهایتا افزایش جمعیت در حد چشم گیری صورت می گیرد، لكن مسجد تغییری نكرده است ، به این دلیل به هنگام ایام مذهبی و یا برگزاری مراسم و نمازهای جماعات ، عمدتا مساجد با كمبود فضا برای پذیرش افراد روبرو هستند كه اقدام یاد شده گامی به منظور رفع این مشكل خواهد بود.
4 - ناگفته پیداست به منظور پیاده كردن پیشنهادهای یاد شده ، اولین نقش مؤ ثر را مدیریت و امام جماعت مسجد ایفا می نماید و باید با برنامه ریزی های لازم زمینه توسعه را فراهم سازد و مشاركت های اجرایی و مردمی را جذب و جلب نماید كه در این خصوص نیز پیشنهاد می شود:
1 - 4) ائمه محترم جماعات به طور مستمر و مرتب تناسب مسجد و منطقه را با محدودیتی معین ، در دست بررسی و مطالعه داشته باشند و در هر مقطعی كه احساس نیاز به توسعه پیدا شود، با هماهنگی با عوامل اجرایی اقدام كنند.
2 - 4) به منظور هماهنگی با بافت و سیستم شهری و منطقه ای ائمه محترم جماعات هر شهر و دیار با مسؤ ولان منطقه ، حداقل یك بار جلسات هماهنگی منعقد كند؛ و مسائل و موارد اجرایی و توسعه مسجد را جمع بندی نمایند و درباره بخشی از مسائل كه مستلزم دیدگاه فنی و اجرایی و برنامه ریزی اجرایی است ، به بحث بپردازند تا بعد از تجزیه و تحلیل به نتیجه برسند.
3 - 4) ائمه محترم جماعات در قالب مدیران مساجد از اعمال سلیقه های شخصی در تغییر نما و فضای مساجد به طور جدی خودداری نمایند و قبل از انجام دادن عملیاتی با صاحبان فن و صاحب نظران مشورت بكنند تا فعالیت های انجام شده بیشتر مورد بهره برداری و استفاده باشد.
امروزه ساختار مساجد بخصوص مساجد قدیمی و سنتی ، از جمله مشكلاتی است كه باعث می شود جوابگوی برنامه های پیش بینی شده فرهنگی ، هنری ، آموزشی و غیره نباشند. در این مساجد كه محلی برای انجام دادن فعالیت های اجتماعی عمومی در زمینه های یاد شده نیست و اگر هم به ناچار از صحن مساجد در قالب محل انجام دادن كار استفاده شود، بسیاری از علاقه مندان به علت بعضی مسایل شرعی از حضور در صحن مسجد بهنگام اجرای برنامه ، اكراه دارند و احتیاط می كنند، بر عكس ، در مساجدی كه حسینیه چشم گیر تر است . بنابراین از جمله وظایف مدیریت مسجد توجه به این قبیل مسایل است و باید با مشورت صاحب نظران هر مسجد به تناسب فضایی كه در اختیار دارد در این زمینه ها طراحی و اقدامات لازم داشته باشد، تا بتواند از این طریق بر جذابیت مساجد بیفزاید.
ز: روابط عمومی
عمدتا بحث روابط عمومی نه تنها در مسجد، بلكه در هر تشكیلاتی در بهبود برنامه ها و حفظ و حراست از جایگاه های هر تشكیلات نقش عمده و حیاتی دارد، هر چه روابط عمومی قوی باشد یعنی ارتباط بین مسئول و مدیر یك دستگاه با طبقات گوناگون محكمتر باشد، به همان میزان كامیابی بیشتر می شود، زیرا با داشتن ارتباط عمومی بر اطلاعات مسئولان افزوده می شود. از این ارتباطات می توانند در برنامه ریزی ها استفاده كامل و وافر بكنند، بویژه اینكه مسجد نهادی مذهبی و عمومی است ، متعلق به شخص و یا گروه خاص نیست ، در شبانه روز هر كسی می تواند به مسجد مراجعه نماید، بنابراین مقوله ارتباط عمومی در اینجا نقش اساسی تر دارد، در مقایسه با سایر موارد حساس تر و نتیجه آن كار ساز تر است ، بنابراین ائمه محترم جماعات باید در این خصوص كاملا مراقب باشند كه از میزان این ارتباط نه تنها كاسته نشود، بلكه روز به روز افزون تر گردد و ارتباط با نمازگزاران بیشتر شود. در این راستا توجه به مسائل زیر مؤ ثر خواهد بود.
1 - با توجه به تمایلات روحی نمازگزاران برنامه ها را تنظیم نماید كه در چنین اوضاعی نمازگزار احساس كند نظرش در برنامه ها لحاظ می شود و احساس تعهد و مسئولیت می كند و در كارها مشاركت بیشتری دارد، با این كار زمینه تقسیم وظایف و امور مسجد به گروه های كاری گوناگون فراهم شود، از قبیل بسیج ، انجمن و یا گروه فرهنگی مسجد، انجمن ورزشی مسجد، انجمن خدمات اجتماعی و غیره .
2 - به گونه ای با نمازگزاران و مردم محله مسجد، برخورد نماید كه طبقات گوناگون خود را نزدیك به او بدانند، تا حدی كه حتی به خود جرات دهند مسائل محرمانه شخصی خود را هم با امام جماعت محل در قالب مرجعی رازدار در میان بگذارند، در ایامی مثل اعیاد به خانواده های ساكن در محدوده مسجد سركشی شود. به منظور جذب جمعیت بیشتر به مسجد از طریق ارتباط عاطفی با مردم در دیدارها بیشتر كسانی را مورد توجه قرار دهد كه كمترین ارتباط با مساجد را دارند، به این وسیله می توان افراد و اشخاص بیشتری را با مسجد مانوس كرد.
3 - با نمازگزاران ابراز همدردی شود، بخصوص در گرفتاری ها، مساجد غمخوار و یاور آنان باشد.
4 - حضور در بین مردم ، حضور ساده و مردمی باشد، از هر گونه تجمل گرایی پرهیز شود، زیرا مردم احساس می كنند صمیمیت قلبی وجود ندارد و باعث دفع مردم می شود.
5 - امام جماعت مسجد باید در انتخاب و نصب نیروهای خدمتگزار مسجد بخصوص خادم مسجد نهایت دقت را به خرج دهد و از افرادی استفاده نماید كه اولا مشهور به خوش نامی باشند، دارای خلق خوش باشد تا بتواند با نمازگزاران آن گونه كه توقع و انتظار هست ، برخورد نماید، به مسایل تا حدودی آگاه باشد، از ورود نوجوانان و خردسالان به مسجد جلوگیری نكند، بلكه بالعكس جذابیت داشته باشد و دارای نیروی جسمی نسبی باشد كه در ننظیف مسجد بخوبی از عهده كار برآید.
6 - امام جماعت باید با نیروهای باارزش انقلاب شكوهمند اسلامی ، از جمله ایثارگران (بسیج و رزمندگان ، خانواده های معظم شهدا، آزادگان ، جانبازان ) رابطه نزدیك و تنگاتنگ برقرار سازد، هر چه در این زمینه بیشتر با این عزیزان و خانواده های محترم شان ماءنوس شوند، در زمینه جذب ، موفق تر و دیگران هم از این برخورد، تاءثیر پذیر تر می شوند.
7 - همان گونه كه از جایگاه امامت جماعت مسجد انتظار می رود باید مراعات مسائل اخلاقی ، اجتماعی و معنوی بشود و امام جماعت از هر لحاظ الگو باشد. با عنایت و توجه به جایگاه شخصی امام جماعت در صورتی كه خدای ناكرده رفتاری خلاف شؤ ون اسلامی ، عرفی و اجتماعی از او سر زند كه از دیدگاه عموم مردم نمود منفی داشته باشد، در دفع مردم از مسجد، بسیار مؤ ثر است ، چه بسا در بعضی افراد این برخوردها تاءثیر عمیق تر بگذارد و برای همیشه از دین و مقدسات بری شوند.
8 - در ساخت مسجد دقت شود كه به هر طریق ممكن محلی برای كسب در آمد ثابت و دائم برای مسجد ایجاد شود، تا از جمع آوری كمكهای مالی در مسجد كه از عوامل بازدارنده است ، خودداری شود، در این مورد امام جماعت مسجد لازم است به گونه ای برنامه ریزی كند كه بجز در موارد كلی و ضروری آنهم با برنامه ریزی كامل و دقیق از جمع آوری وجه در مساجد خودداری گردد و مسجد حالت گدا پروری به خود نگیرد.
9 - در انتخاب هیئت امنای مسجد دقت لازم معمول شود تا اعضای هیئت از افراد منطقی و باسواد باشند، همچنین از افراد مطلع و آگاه به مسائل به منظور عضویت دعوت شود كه هر عضوی خود مجری برنامه های مسجد باشد، مهمتر اینكه در برنامه ریزی های مسجد نیز خود، نقش اصولی داشته باشد.
ح : مدیریت سیاسی ، اجتماعی امام جماعت با مسجد
نكته مهم تر بحث مدیریت سیاسی اجتماعی امام جماعت مسجد این است كه امام جماعت باید ارزش های انقلاب را پاس دارد. خدمتگزاران به انقلاب را خادم باشد. مسائل گوناگون انقلابی با برنامه ریزیهای پیش بینی شده ، برای مردم و بخصوص قشر جوان ، تجزیه و تحلیل كنند، انگیزه ها و اهداف انقلاب را در ضمن دوره ای مناسب برای نمازگزاران تشریح نماید و جوانان و نوجوانان را با موضوع انقلاب آشنا سازد.
پایبندی مخلصانه وی نظام اسلامی برای همگان آشكار باشد و در تمام سختی ها و مباحث جایگاه عظیم ولایت فقیه را كه مشروعیت نظام مقدس نظام مقدس جمهوری اسلامی در پرتو آن ممكن است ، تشریح نماید، رهنمودهای رهبر عظیم الشاءن انقلاب را نه تنها در تعریف و توضیح و تفسیر بخوبی بیان نماید، بلكه در عمل نیز از عاملان بی چون و چرای رهنمودها باشد كه طبیعتا در افزایش جذابیت مدیریت و مسجد تاءثیری ویژه خواهد داشت .
مدیریت مسجد باید دارای بینش سیاسی و اجتماعی كافی و به مسائل آگاه باشد، زیرا مردم امام جماعت را مرجع خود می دانند. دیدگاه و بینش او برای مردم اسوه و الگو باشد تا بسیاری از وی تقلید كنند، چرا كه عمل او را حساب شده می دانند، بنابراین مهم ، او باید بر خوردش را با شناخت تنظیم كند.
امام جماعت مسجد باید معتقد به اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله باشد تا بتوانند با این باور، اسلام را با همه جوانب و تفكرش به مردم بشناساند، در این صورت كلامش برای مستمع نافذ و گیراست ، برخوردهایش آنگونه كه لازم و كارساز باشد، تنظیم گردد، یقینا در چنین وضعی جذابیت برنامه ها به حد ایده آل خود می رسد و عكس این مطلب هم صادق است .
موضع گیری امام جماعت در قالب مدیر مسجد باید در راستای سیاست های نظام مقدس جمهوری اسلامی باشد كه هم از تفرقه و جدایی جلوگیری شود و هم بر وحدت ، انسجام و یك پارچگی بین طبقات گوناگون اجتماع مردم بیفزاید و هم از گمراه شدن افراد كم سواد و ناآگاه و بیگانه با مسائل پرهیز شود.
امام جماعت مسجد در قالب مدیر و اداره كننده مسجد باید قوی و امین باشد، در تصمیم گیری ها دقت شود و در تصمیم خود استوار باشد، از تاءثیر پذیری های بی مورد شخصی به دور باشد، در امانتداری زبانزد خاص و عام باشد، در صورت وجود این شروط، حرف و عملش نافذ است ، در غیر این صورت ، عامه مردم او را با چشم دیگری می نگرند، سخنش كم اثر و عملش غیر صواب در بین مردم جلوه می دهد.
امام جماعت هر منطقه باید برخوردهای خوب و حساب شده با مردم داشته باشد در بین مردم و در واقع در دل و قلب مردم جایگاه داشته باشد، در بین طبقات گوناگون اجتماع نفوذ داشته باشد و در صورت وجود چنین اوضاعی امام جماعت مسجد رسالت مدیریتی دیگر خود را كه رفع اختلاف بین نمازگزاران ، رفع اختلاف خانوادگی آنان و فراتر از همه ، رفع اختلاف شخصی و خانوادگی است ، بخوبی انجام دهد. پس میانجی گری و پیشنهادهای اصلاحی وی برای مردم اهمیت دارد، زیرا مردم شناخت كلی از امام جماعت دارند، به یقین می دانند كه قضاوت او به منظور اصلاح و بهبود كار است ، لذا با این روند، امام جماعت به راحتی می تواند نقش خوب و مثبتی را در حل مشكلات ایفا كند.
امام جماعت در قالب یك محور در هر منطقه در جریان های گروهی باید كاملا مستقل عمل نماید و همه طبقات و گروه ها را زیر چتر و پوشش خود داشته باشد، در جریانات گروهی پر واضح است كه امام جماعت محل و منطقه نباید از دیدگاه خاصی حمایت و دیدگاه های دیگر را وارد و با افراد قطع ارتباط كند، و یا در مقابل آنان موضع بگیرد، یقینا آنها هم بفكر مقابله و موضع گیری خواهند افتاد. لذا در چنین اوضاعی به تجربه ثابت شده است كه محوریت امام جماعت رفته رفته كمرنگ می شود و نقش اساسی خود را بخوبی نمی تواند ایفا نماید. مثلا در جریان انتخابات مجلس شورای اسلامی باید نقش خود را در قالب دعوت كلی و عمومی از مردم به منظور حضور در شعب اخذ راءی و ضرورت پشتیبانی از طبقات و گروه های گوناگون مردمی ، ایفا كند و اكیدا از جانبداری شخصی و گروهی خاص بپرهیزد، اگر هم دیدگاهش با یكی از طرفین هماهنگ بود، به گونه ای برخورد كند كه از حركتش ، سخنش و حضورش در بین مردم استنباط نشود كه گروهی عمل می كند، چرا كه اگر چنین شد، به طور طبیعی عده زیادی از مدرم از دور و بر او پراكنده می شوند و با او به مقابله بر می خیزند و طبعا این مهم در تمام امور مسجد و برنامه ریزی های تبلیغی اثر سوء می گذارد، از همه مهم تر اینكه طرفداری و جانبداری یك طرفه امام جماعت به وحدت لطمه می زند و موجب اختلاف و درگیری می شود، لذا توجه به این امر ضروری است كه مقام و جایگاه ائمه محترم جماعات بسیار والا تر و برتر از این امور است و در حفظ و حراست از چنین جایگاهی باید تمام توان و تلاش را به كار برد. (463)
ب ) راه بردهای اجرایی به منظور احیای مساجد
1 - تقویت روحیه مشاركت مردم در فعالیت های جمعی مساجد، كه در این زمینه لازم است . تبلیغات صحیح و دامنه داری به منظور نشان دادن قدرت مساجد و بهره برداری های چند منظوره از آن صورت گیرد، البته سنت بهره برداری چند منظوره از مساجد، ابتكار حضرت رسول صلی الله علیه و آله در صدر اسلام بود كه برای پیشبرد اهداف اسلام ، مسجد را تبدیل به مركز سیاستها و امور اجتماعی و تبلیغات اسلامی كرده بودند، چنانكه خود حضرت رسول صلی الله علیه و آله در فضای به حل و فصل مسائل مسلمین و تشكیل شوراهای گوناگون اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی و غیره اقدام می كردند.
امروز نیز وظیفه اسلامی مسلمین حكم می كند سیره حضرت رسول صلی الله علیه و آله را ادامه دهند و به مساجد در قالب پایگاه اسلام ، اهمیت دهند.
در این باره همان گونه كه بیان شد، لازم است كه تبلیغات جدی تر و دامنه دارتری از سوی مسئولین ذی ربط با هدف نشان دادن قدرت روحی و معنوی مساجد و جایگاه این پایگاه در اسلام اتخاذ شود.
همچنین در اجرای این هدف ، لازم می آید كه مسئولین مساجد، برنامه های گوناگونی به منظور تقویت روحیه مشاركت مردم در مساجد به اجرا در آورند؛ از جمله تشكیل شوراهای محلی در مساجد با هدف حل و فصل مشكلات اجتماعی - فرهنگی و سیاسی و غیره در هر محله ، نظر خواهی از مردم و مشورت با آنان ؛ این شوراها باید در دوران مختلف سنی در مساجد هر محله و با اهداف و سازماندهی معین و منظم بر پا شود.
امام جماعت هر مسجد به صورتی فعال به برنامه ریزی امور مسجد می پردازد و هر روز را به امری خاص در مسجد اختصاص می دهد؛ در این زمینه حتی می توان از مشاوران امور خانوادگی نیز در مساجد بهره جست و با جذب خانواده ها در این مجالس و محافل و دعوت از كارشناسان امر یا خود ائمه جماعت مساجد، بسیاری از مسائل خانوادگی در هر محله را حل كرد.
امام جماعت هر مسجد باید با مردم محله زندگی كند و در مسائل و مشكلات آنان شریك باشد، علاوه بر این ، امام جماعت مسجد باید اطلاعات كافی داشته باشد، علاوه بر این ، امام جماعت مسجد باید اطلاعات كافی داشته باشد و اطلاعات خویش را نیز در زمینه های گوناگون علمی - احكام فرهنگی و سیاسی و غیره تقویت كند.
2 - انتشار نشریه ای كاربردی كه حاوی مطالبی به منظور شناساندن فرهنگ اصیل اسلامی ، هنر اسلامی ، معرفی فعالیت های فرهنگی - سیاسی و اجتماعی و غیره مساجد در سطح كشور و دیگر كشورهای اسلامی و غیر اسلامی جهان ، باشد.
3 - انتخاب هر ساله مسجد نمونه و مدیران نمونه مساجد و معرفی فعالیت های مساجد كشور از طریق رسانه های گروهی .
3 - ایجاد و گسترش كلاس های متفاوت در مساجد در زمینه های گوناگون اسلامی و فرهنگی به منظور جذب جوانان به مسجد.
4 - همكاری سازمان ها و ارگان های گوناگون كشور به منظور تاءمین امكانات مورد نیاز مساجد و كمك و همكاری با مساجد.
5 - تهیه امكانات و تجهیزات فرهنگی در مساجد از قبیل : تشكیل نوارخانه (حاوی نوارهای كاست و ویدئویی آموزشی در زمینه های مذهبی ، احكام ، فرهنگی و اجتماعی و غیره ) وسایل صوتی و نیز لزوم تشكیل كتابخانه های مجهز در هر مسجد به منظور تغذیه فكری ، معنوی و فرهنگی همه گروه ها.
6 - لزوم آگاهی دادن به مردم و جوانان در زمینه های سیاسی ، اجتماعی ود ارائه تحلیل های منطقی در مساجد.
7 - برنامه ریزی های طولانی و دراز مدت به منظور تقویت رایج كردن ایمان در نوجوانان و جوانان .
8 - تشكیل كانون های گوناگون دانش آموزی ، دانشجویی و صنفی جوانان در مساجد و برنامه ریزی های منظم به منظور اجرای فعالیت ها و برنامه های متفاوت هنری و فرهنگی و مذهبی به مناسبت های گوناگون .
9 - تشكیل نمایشگاه ها و نیز برگزاری مسابقات فرهنگی از قبیل نقاشی ، طراحی ، خاطره نویسی ، خوشنویسی ، مفاهیم قرآنی و غیره در زمینه های متفاوت و مقاطع گوناگون سنی ، این مسابقات می تواند در چند مرحله برگزار شود. مرحله مقدماتی این مسابقات در كلیه مساجد شهرستان ها برگزار شود و برگزیدگان این مرحله به مرحله استانی و سپس كشوری راه یابند.
با این كار می توان علاوه بر جذب جوانان و نوجوانان به مساجد كشور، آنها را با آیات و مفاهیم متعالی قرآن و اسلامی نیز آشنا كرد.
در این زمینه لازم است كه تبلیغات هدفداری در سطح مساجد محله با مدیریت مدیران مساجد، صورت گیرد.
شناساندن نقش و جایگاه مساجد به دانش آموزان در مدارس ، برگزاری برنامه های فرهنگی در این امتداد و ترغیب دانش آموزان به شركت در این امور.
11 - تشكیل كلاس های تقویت درسی در مساجد و استفاده از معلمان و مربیان مؤ من ، متعهد و متخصص حزب اللهی داوطلب در این كلاس ها.
تعهد و ایمان معلمان در این كلاس ها مهمترین عامل به شمار می رود، زیرا از این طریق می توان علاوه بر تقویت وضع علمی دانش آموزان ، آنان را با فرهنگ اسلامی و قرآنی و ملی و فرهنگی كشورشان آشنا كرد و به حضور در مسجد ترغیب نمود.
12 - توجه بیشتر به وضع امكانات رفاهی و بهداشتی مساجد.
13 - تكریم از خادمان مسجد.
14 - اقامه نماز صبح در مساجد.
15 - برپایی اردوهای گوناگون فرهنگی و مذهبی از سوی مساجد.
16 - تشكیل اردوگاه های مسجد در شهرهای گوناگون .
17 - گسترش برگزاری مجالس جشن و مولودی ائمه و غیره در مساجد.
18 - گسترش دفاتر قرض الحسنه در مساجد.
توجه به این نكته لازم است كه هیچ چیز بیشتر از خالی شدن مساجد از نسل جوان باعث شادی دشمنان اسلام و انقلاب نمی شود، دشمنان اسلام با هزاران ترفند در آرزوی چنین روزی به سر می برند كه مساجد از نسل جوان خالی شود.
بیائید مسئولیت های خود را در قبال ترفندهای شیطانی دشمنان قسم خورده اسلام و انقلاب بشناسیم و بشناسانیم و در پی عمل به آنها بر آییم و ارزش های اسلامی را آن گونه كه باید در جامعه بر پا داریم ؛ تا ان شاءالله روزی را شاهد باشیم كه به بركت این ارزش های اسلامی ، حاكمیت خدا بر تمام ارض مستقر شود و راه بندگی توام با امنیت تمام ملل جهان در سایه عمل به فرامین مقدس اسلام تحقق یابد.
458-صحيفه نور: ج 12.
459-صحيفه نور: ج 12، ص 228.
460-صحيفه نور: ج 12، ص 234.
461-از بيانات مقام معظم رهبري ، 24 تيرماه 1368.
462-از بيانات مقام معظم رهبري ، 3 خرداد 1369.
463-بهاروند، محمد: نقش مديريتي امام جماعت در شؤ ون مختلف مسجد، خرداد ماه 1376، اجلاس نظام اسلامي و احياي مساجد توضيح آنكه اين مقاله با دو بار جرح و تعديل و ويرايش درج شده است .